Placemaking wordt in de openbare ruimte nogal eens ingezet om schimmige, louche plekken om te toveren tot pareltjes van de stad. Denk bijvoorbeeld aan het aardvarken in Arnhem, maar ook een tot neon-kleuren omgetoverd sportveldje of een met lichtbakken opgepimpt fietsviaduct. Placemaking verandert een stukje openbare ruimte tot een plek waar iedereen wil wonen, werken of recreëren. Maar wist je dat je placemaking ook in je organisatie en je gebruikersonderzoek kunt inzetten?
In de stad
Het concept placemaking is er al vanaf de jaren 60 en speelde de hoofdrol in de kunstpraktijken van de Situationists in de jaren 70. Die gingen de openbare ruimte in om middels kunst bloot te leggen wat voor onzichtbare krachten er van invloed zijn op een plek. Kunst die de sociale relaties van mensen in verhouding tot die plek highlighten. Daarbij spelen zij in op de historie van een plek, de collectieve herinneringen aan een plek of gebouw, de betekenis die mensen de plek toekennen en het gebruik van een plek en de sociaal-economische invloeden op een plek.
Ga uit van wat Shakespeare ooit zei: “All the world’s a stage”. De stad is je toneel. Wie en wat wordt er tentoongesteld en op wat voor manier kun je een ander beeld en dus een andere betekenis oproepen? En daarmee ander gebruik… Of andersom, dat werkt ook. Door de plek een andere gebruiksfunctie te geven ontstaat een andere ervaring van de plek en dus beeld van die plek. Placemaking is een vorm van ‘setting the stage’. Dit kun je bewust inzetten in het doen van onderzoek naar je gebruikers, daarover lees je meer in dit artikel.
Placemaking bouwt voort op de ideeën van Henri Lefebvre, een Franse filosoof die in 1968 het boek schreef Right to the city. Hij legde daarmee de grondslag voor het Urban Interventionism. Hij zet zich af tegen het kapitalistische denken wat plekken, gebouwen, grond als commoditeit ziet. Hij zegt dat de gebruiker de hoofdrol moet terugkrijgen en dat je de stad kunt zien als een ruimte die in co-creatie met en door alle inwoners ontstaat. Als ontmoetingsplek voor het bouwen van ‘collectief leven’ in de stad.
Een van de eerste en succesvolle voorbeelden van placemaking zoals we dat tegenwoordig inzetten stamt uit begin jaren 80, de transformatie van Bryant Park in New York. Dit park was een louche plek waar veel drugsdealers rondhingen om hun spul te verkopen. Het park had een hoge heg en een hek eromheen en er vonden weinig activiteiten plaats in het park. Het voelde er onveilig en mensen kwamen er niet graag. Om de problemen in kaart te brengen werd gebruik gemaakt van PPS (zie dit diagram). Het park werd weer uitnodigend gemaakt door het groen te snoeien, een gazon van 2 hectare aan te leggen, kiosken neer te zetten en bistro-stoelen. Ook werden er events georganiseerd als een openlucht bioscoop, lunch uitvoeringen en werd er een jeu de boules baan aangelegd. En er werd straatverlichting neergezet, veel straatverlichting. Dit alles vergrootte het gevoel van veiligheid en zorgde ervoor dat Bryant Park nu hét bruisende stadsplein van New York is.
In je organisatie
Een goed voorbeeld van de inzet van placemaking is de inrichting en gebruikerservaring van Starbucks. De luie stoelen geven je als bezoeker een instant huiskamer gevoel. En door het vragen van je naam bij je bestelling wordt het koffie drinken nog even extra persoonlijk gemaakt. Alles in lijn met het concept, en dat sloeg in als een bom! Sindsdien zie je het vaker terugkomen, zo ook bij de NS Stations Huiskamer.
Maar denk bijvoorbeeld ook aan placemaking met de inzet van een levensgroot cardboard persoon of grote piepschuimen letters die een woord vormen, zoals TRUST, die door de organisatie heen ‘lopen’ naar belangrijke events en bijeenkomsten tijdens een organisatie verandering. Door het plaatsen van een element in de ruimte kun je verschillende plekken in je gebouw met meer betekenis laden. Bedenk je steeds: wat is de sfeer (waarom is dat zo) en wie is hier aanwezig (en wie niet). Hoe kun je inspelen op de ruimte, er een onderdeel van benadrukken of er expliciet iets aan toevoegen waardoor er (tijdelijk) een andere ervaring en betekenis ontstaat?
Wat kan jij doen met placemaking?
Je hoeft niet je hele indeling overhoop te gooien om placemaking in te zetten. Je ziet het wel eens gebeuren, de meubels worden vervangen door zitzakken, het tapijt wordt vervangen met tapijt groen als gras en er staan nog net geen lounge terras stoelen en parasols. De omgeving heeft invloed op je gemoedstoestand maar dat kan ook met kleine ingrepen. Het plaatsen van foto’s op je bureau of het inrichten van een gezellige koffiecorner is ook placemaking. Zelfs het optuigen van een scrum muur als gemeenschappelijk overzicht voor het project team is placemaking te noemen… maar daarin kun je net iets verder gaan door de gezichten van je teamleden erbij te hangen én een foto van ieders thuiswerkomgeving. Door de context aan je scrum muur te koppelen krijg je meer informatie over de situatie van de ander en dus de werkervaring van diegene. Er ontstaat een beeld van de hybride collectieve werkplek en wat voor ervaring dat iedereen geeft.
Zelf aan de slag? Wij hebben een handige tool voor je! Stuur een mailtje om de pdf met uitleg te ontvangen of neem een kijkje op Miro >
Online meetings & onderzoek
Online kun je ook placemaking inzetten om een bepaalde sfeer en setting neer te zetten. Nu bijna al het werk online plaatsvindt is de inzet van een online whiteboard tool als Miro of Mural daar ideaal voor! Richt het whiteboard niet in als sticky-wall maar als een kamer, huis of buitenruimte. Wat voor setting geef jij mee aan je meeting? Gebruik bijvoorbeeld het camping template wat we ontwikkelde om een vriendelijke, open sfeer te creëren tijdens de meeting. Door het aanbrengen van een plek voor elk individu en een gezamenlijke plek biedt het template de ruimte om extravert maar ook introvert mee te doen aan de meeting. Ieders bijdragen worden meteen inzichtelijk en je pikt zo op waar je de vorige keer was gebleven. Je kunt placemaking elementen toevoegen die je koppelt aan een bepaald thema of activiteit. Zo kun je breakout-rooms maken waarin bepaalde onderwerpen meer aan bod komen. Het ruimtelijk effect van zo’n template geeft een heel andere gebruikerservaring mee aan je meeting en activeert het denken vanuit een andere context over het onderwerp van je meeting.
De inzet van Placemaking
in (online) gebruikersonderzoek
In het onderzoek wat we voor LSA bewoners hebben gedaan hebben we placemaking ingezet. We deden onderzoek naar hoe LSA de bewonersinitiatieven (die lid zijn bij LSA) nog beter kunnen ondersteunen. Daarvoor maakten we gebruik van een digitale kaart van een wijk als interview-tool.
Tijdens het videobellen was de kaart in beeld en typte de interviewer mee mee het gesprek. Elk gebied correspondeerde aan een onderdeel van het interview. Al pratende ontstond er een beeld van hoe het initiatief opereert in de wijk, hoe zij zichzelf, het bestuur en LSA zien en op wat voor manier zij zichzelf als initiatief organiseren.
Door het gesprek visueel te maken kon de geïnterviewde associatief praten en ontstond een open, natuurlijk gesprek. Het diende ook de reflectie aan het eind van het gesprek: welke patronen vallen je op? De kaart, een wijk, activeert ook het geheugen van de geïnterviewde. De kaart triggert het denken in de context van de buurt. Wat staat dichtbij, wie of wat veraf, hoe is door de tijd het landschap veranderd en wat is kenmerkend aan het initiatief? Deze kenmerkende elementen van zowel de omgeving waarin ze werken als de aard van het werk van het initiatief, brachten we aan als landmarks op de kaart.
De kaarten werden achteraf teruggegeven aan de geïnterviewde initiatieven en dienen als handreiking om binnen het initiatief het gesprek over het eigen organiseren, wensen voor de toekomst en de eigen leerpunten aan te snijden. Zo leren wij als onderzoekers niet alleen van de gesprekken met de initiatieven, maar zij ook van en met de opbrengsten van hun participatie – met de kaart in handen.
Placemaking & gamification
Bij Studio ToiToi zijn we goed in het inventariseren en onderzoeken waarom iets plaatsvindt zoals het doet én er vervolgens een speelse interventie voor te maken! We kunnen placemaking inzetten in het maken van een nudge in de openbare ruimte, waarmee je de bezoekers van een plek een duwtje geeft in de richting van ander gedrag. Of bij de inzet in ontwerpend onderzoek, online of in de openbare ruimte. Ook helpen we je bij het vormgeven aan de veranderingen in je organisatie. Zodat je ergens van leert, met elkaar verbindt en in plezier alternatief gedrag ontdekt. Klinkt goed? Stuur ons een mailtje op info@studiotoitoi.com met daarin je eerste gedachtespinsels, dan sparren we graag (en vrijblijvend) eens met je over de inzet van placemaking en nudging!
Toepassingen placemaking:
- Gebiedsontwikkeling
- Participatie traject
- Organisatieverandering
- Hybride werken een plek geven in je organisatie
Foto credits: cmophoto / unsplash